Lange armen en strakke buiken: omgevingsdeterminisme en racisme in de Late Middeleeuwen

Op 11 april, tijdens de Week van de Klassieken, organiseert stichting Zenobia een avondlezing. Dr. Claire Weeda, universitair docent aan de Universiteit Leiden, verzorgt de lezing.

11 april 2024, 17:00-18:30 | Rijksmuseum van Oudheden te Leiden | vrij toegankelijk op locatie en gratis online | aanmelding via website RMO

Een verluchte pagina met werk van de vijftiende-eeuwse arts Roland Scriptoris – Biblioteca da Ajuda: BA. 52-XIII-18

Lange armen en strakke buiken: omgevingsdeterminisme en racisme in de Late Middeleeuwen

Rond 1200, als studenten in West-Europa in aanraking komen met de antieke Griekse en Arabische natuurfilosofie, neemt het gebruik van etnische en raciale stereotypen in het onderwijs een hoge vlucht. In pedagogische handleidingen voor schoolmeesters wordt het omgevingsdeterminisme van Hippocrates toegepast. Scholieren leren dat de omgeving en het klimaat de fysiologie en natuurlijke competenties van mensen en dieren bepalen, naast leeftijd, geslacht en training. We kunnen deze kennis een vorm van scientific racism noemen, waarmee stereotypen wetenschappelijke zeggingskracht kregen. In mijn lezing ga ik in op de verspreiding van zulke ideeën in het onderwijs en de toepassing in de wereld van werk. Schoolmeesters, hofdichters, etnografen en predikers zetten stereotypen in van Engelse intelligentie, Franse beschaving, Teutoonse gewelddadigheid, vrouwelijkheid van moslims en Afrikaanse zwakte. Stereotypen rechtvaardigden ongelijke rechten, meester-dienaarverhoudingen, en troffen verschillende groepen: vrouwen, horigen, joden, migranten en slaafgemaakten. 

Dr. Claire Weeda is als cultuurhistoricus verbonden aan de Universiteit Leiden. Ze doet onderzoek naar de wisselwerking tussen medische kennis, natuur en sociale praktijken in de late middeleeuwen. Daarnaast werkt ze momenteel aan een studie over insecten en biodiversiteit voor 1600.



Nieuwe bestuurssamenstelling

Voor de periode 2024-2026 heeft de stichting een nieuwe bestuurssamenstelling:

Emma Huig (voorzitter)
Arjan Breukel (secretaris)
Tim Vroegindeweij (penningmeester)
Ivo Wolsing (commissaris onderzoek)
Tugba Altin (commissaris onderwijs)
Kevin Hoogeveen (publiciteit)

Lees meer over de bestuursleden op de bestuurspagina.

Met het aantreden van het nieuwe bestuur neemt de stichting afscheid van bestuursleden die de afgelopen drie of zelfs zes jaar aan het roer hebben gestaan: Maurits de Leeuw, Michèle Meijer, Sven Betjes en Hilde Zwart.

De Zenobiabeurs – Onderwijseditie 2023

Stichting Zenobia reikt dit jaar de tweede Onderwijseditie van de Zenobiabeurs uit! De Onderwijseditie is bedoeld ter ondersteuning van een project om educatie over de oudheid in het primair en secundair onderwijs diverser en inclusiever te maken. Ben jij een docent in het Nederlandse onderwijs, student, scholier of op een andere manier betrokken bij oudheidonderwijs en heb je een mooi idee? Grijp dan nu je kans en schrijf een aanvraag voor de beurs!

De beurs ondersteunt een studie en eindproduct in de breedste zin van het woord. Denk bijvoorbeeld aan een online leeromgeving, een podcast of vlog, een (mini-)documentaire, een game, een escaperoom of een te publiceren didactisch artikel: ieder product dat bijdraagt aan diverser oudheidonderwijs en de potentie heeft om leerlingen en/of docenten te bereiken volstaat.

Wij staan open voor aanvragen van eenieder die gepassioneerd en gemotiveerd is om een interessant, creatief, concreet en haalbaar plan te realiseren en daarbij financiële (of andere) ondersteuning nodig heeft. De beurs bedraagt een bedrag van maximaal 500 euro. Dit bedrag kan in zijn geheel of gedeeltelijk worden aangevraagd, afhankelijk van de behoefte aan en de noodzaak tot ondersteuning. Afhankelijk van de omvang van de aangevraagde bedragen worden er één of meerdere subsidies toegekend.

De deadline voor aanvragen voor de Zenobiabeurs – Onderwijseditie is 29 oktober 2023, 23:59 uur. De aanvraag dient via e-mail gestuurd te worden naar Stichting Zenobia (info@stichtingzenobia.nl). Aanvragers horen vóór het einde van december 2023 of hun aanvraag gehonoreerd is.

Klik hier voor meer informatie.

Vacature: Bestuursleden

In het gebied rondom de Middellandse Zee is het nooit rustig geweest. Al duizenden jaren ontmoeten culturen en volkeren elkaar daar. Deze ontmoetingen liggen ten grondslag aan ontelbare culturele kruisbestuivingen, van oudheid tot heden en in alle aspecten van de samenleving: van religie tot recht en van techniek tot kunst, literatuur en muziek. De Stichting dankt haar naam aan Zenobia, de derde-eeuwse koningin van de Syrische woestijnstad Palmyra. Als historische figuur leeft zij voort in verschillende tradities in het Middellandse Zeegebied.

De centrale doelstelling van Stichting Zenobia is om onderzoek naar de fluctuerende interacties en dynamische verbanden tussen de verschillende culturen rondom de Middellandse Zee zo breed mogelijk onder de aandacht te brengen. De Stichting spant zich bijzonder in om dit doel in drie maatschappelijke sectoren realiseren, waarbij juist ook verbanden tussen deze drie worden gezocht: 1) wetenschappelijk onderzoek; 2) de culturele, artistieke en journalistieke wereld; en 3) het primair en secundair onderwijs, met name de schoolvakken Grieks, Latijn en Geschiedenis. Een brede(re) benadering van de oudheid en latere periodes is niet alleen historisch correct en dus noodzakelijk, maar heeft ook de potentie om aansluiting te vinden bij een groter en diverser publiek, of het nu gaat om geïnteresseerde leken of leerlingen. Door binnen deze drie sectoren actief te zijn, wil Stichting Zenobia voor een breed publiek verbreding en verdieping bieden bij historische en actuele oost-westverhoudingen.

Voor de nieuwe bestuurstermijn, beginnend op 1 januari 2024, is Stichting Zenobia op zoek naar nieuwe bestuursleden. De Stichting zal in ieder geval een nieuwe secretaris en eennieuw bestuurslid publiciteit aanstellen. De secretaris beheert de formele documentatie en communicatie, waaronder het opstellen van vergaderagenda’s en het jaarverslag vallen. Het bestuurslid publiciteit onderhoudt de website en de sociale media-accounts van de Stichting. Daarnaast is er plaats voor nog een bestuurslid, wiens rol in overleg binnen het sollicitatieproces kan worden vastgesteld. Geïnteresseerden wordt aangemoedigd om in hun motivatiebrief een voorkeur uit te spreken voor een bestuursfunctie.

Naast de bestuurstaken die bij een specifieke functie horen, heb je als bestuurslid ook bij uitstek de mogelijkheid om zelf activiteiten te organiseren of te initiëren. Stichting Zenobia beschikt over een ervaren en gedreven netwerk dat een grote verscheidenheid aan activiteiten en producten kan (helpen) realiseren. Zo wordt er jaarlijks een Zenobiacongres georganiseerd met een (mid)dagvullend programma. Daarnaast programmeert de Stichting ieder jaar een Zenobialezing en een avondactiviteit tijdens de Week van de Klassieken in het Rijksmuseum van Oudheden. Voor meer inspiratie en informatie over specifieke activiteiten verwijzen wij graag naar onze website.

Wie ben jij als bestuurslid van Stichting Zenobia?

  • Je bent communicatief vaardig, nauwkeurig en kunt goed plannen en prioriteiten stellen;
  • Het lijkt je interessant om het reilen en zeilen van de Stichting te kennen;
  • Affiniteit met de cultuur, geschiedenis en/of actualiteit van het Mediterrane gebied is een pré;
  • Een (beginnend) eigen netwerk binnen de academische sfeer, culturele sector en/of het onderwijs is ook een pré.

Wat bieden wij?

  • Ervaring met bestuurlijke taken en de organisatie van publieksevenementen;
  • Inzicht in de organisatie van een ANBI-stichting;
  • Uitbreiding van je eigen academische en culturele netwerk.
  • Let op: het betreft onbetaald vrijwilligerswerk!

Interesse?

Ben je nieuwsgierig geworden naar Stichting Zenobia of heb je vragen? Wij beantwoorden je vragen graag en zijn altijd in voor een (digitale) koffie, ook als je niet direct geïnteresseerd bent in de vacatures maar wel op een andere manier betrokken wilt zijn bij (de activiteiten van) de Stichting. Je kunt ons bereiken via info@stichtingzenobia.nl.

Heb jij interesse in deze functies? Stuur je reactie (motivatiebrief en CV) uiterlijk 11 juni 2023 naar info@stichtingzenobia.nl o.v.v. “sollicitatie bestuur”. Eventuele vragen kun je ook graag aan ditzelfde mailadres sturen.

Het Zeventiende Zenobiacongres | De Zijderoutes: Netwerk van Ontmoetingen

Zaterdag 27 mei 2023 | 10:45 – 17:00 uur | Openbare Bibliotheek Amsterdam (locatie Oosterdok)

Tijdens deze inspirerende dag in de Theaterzaal van de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA) behandelen zes experts verschillende gebieden van de Zijderoutes, van de Oudheid tot de Vroegmoderne Tijd. Tezamen bieden zij de bezoeker een prachtige inkijk in de geschiedenis van de mensen die reisden over de vlaktes en bergen van Centraal-Azië en daarbuiten. Deze reizigers wisselden tijdens hun tochten niet alleen goederen, maar ook ideeën uit, schreven daarover of lieten op andere wijze sporen achter. De ontmoetingen tussen verschillende culturen die hierbij plaats moeten hebben gevonden, staan centraal in de lezingen van onze sprekers. Zoals elk jaar is het mogelijk om tussen de lezingen door een kopje koffie te drinken, te lunchen of te wandelen over de gezellige bazaar.

Voor vragen kunt u ons bereiken via congres@stichtingzenobia.nl.

Ticketprijzen

Regulier: €15,-
Korting*: €7,50

Klik hier om uw kaarten te kopen.

*De korting is geldig voor donateurs van Stichting Zenobia, studenten, OBA-leden, EOL (Ex Oriente Lux)-leden en NKV (Nederlands Klassiek Verbond)-leden.

Programma

10:15: Deuren open OBA

SESSIE 1: DE ZIJDEROUTES IN DE OUDHEID

10:45-11:00: Introductie
11:00-11:30: Rolf Strootman (UU): “Het ontstaan van de Zijderoute”
11:30-12:00: Marike van Aerde (UL): “Handel en Heritage in de Himalaya: sporen van de antieke zijderoute op de rotsen van het Karakorumgebergte”
12:00-12:15: Q&A

12:15-13:30: Lunch en Bazaar

SESSIE 2: HANDEL OVER DE ZIJDEROUTES

13:30-13:45: Muziek door Khorshid Dadbeh
13:45-14:15: Joanita Vroom (UL): “Ter land, ter zee, en in ons hoofd: de vele zijden van de middeleeuwse Zijderoutes”
14:15-14:45: Dilnoza Duturaeva (York): “Before the Mongols: Trans-Asian Caravan Routes and Trade Networks”
14:45-15:00: Q&A

15:00-15:30: Middagbreak en Bazaar

SESSIE 3: NIEUWE CONTACTEN, NIEUWE IDEEËN

15:30-15:45: Muziek door Khorshid Dadbeh
15:45-16:15: Tjalling Halbertsma (RUG): “Rabban Sauma: China’s tegenligger van Marco Polo en de ontdekking van Europa”
16:15-16:45: Jos Gommans (UL): “Plato in India: Een Global Renaissance?”
16:45-17:00: Q&A en einde

Martelaren in middeleeuws Spanje: tussen Christendom en Islam

León, biblioteca de la catedral MS 8

De jaarlijke Zenobialezing wordt dit jaar gegeven door dr. Kati Ihnat op dinsdag 7 maart in het Rijksmuseum van Oudheden. Kati Ihnat is sinds 2016 universitair docent middeleeuwse geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij houdt zich bezig met het bestuderen van religieuze cultuur in middeleeuws Spanje, waarover ze momenteel een NWO Vidi-project leidt: ‘Making martyrs in medieval Iberia, 589-1080’. 

7 maart 2023 | 19:30 – 20:30 uur | Rijksmuseum van Oudheden te Leiden | eveneens te volgen via livestream | gratis

Martelaren waren populair in het vroeg-middeleeuwse Spanje. De meeste heiligen die vereerd werden in de christelijke kalender waren martelaren; door hen te vereren konden christenen zich inbeelden als groep die zo toegewijd was aan hun godsdienst dat zij bereid waren ervoor te sterven. In het midden van de negende eeuw in Cordoba is dit precies wat sommige christenen lijken te hebben gedaan. Toen zij voor de islamitische rechters kwamen, lasterden zij de profeet Mohammed en brachten de daarvoor voorgeschreven doodstraf over zich heen. Het vrijwillige karakter van deze martelingen heeft lang de aandacht getrokken van historici die hebben geprobeerd te begrijpen waarom mensen zulke extreme acties zouden hebben ondernomen. In deze lezing bekijken we de zogenaamde ‘martelaren van Córdoba’ in een breder sociaal en religieus perspectief en onderzoeken we wat deze groep zegt over de betrekkingen tussen christenen en moslims in de middeleeuwse mediterrane wereld. 

Aanmelden kan via de website van het Rijksmuseum van Oudheden.

Dr. Kati Ihnat

Voor God en de Tempel! De Joodse Opstand – een ‘Revolutie’?

Stichting Zenobia verzorgt op 30 maart een avondlezing tijdens de Week van de Klassieken, dit jaar met het thema ‘Revoluties en de oudheid’. Prof.dr. Jürgen Zangenberg, hoogleraar Antiek Jodendom en Vroeg Chirstendom aan Universiteit Leiden, zal spreken over de Joodse Opstand, met de vraag in hoeverre hier sprake is van een revolutie. De lezing wordt voorafgegaan door de presentatie van de eerste lesbrief van de nieuwe Zenobia Onderwijsreeks.

30 maart 2023 | 20:00 – 21:30 uur | Rijksmuseum van Oudheden te Leiden | eveneens als livestream te volgen | gratis

‘Revolutie’ is een modern concept, vooral geïnspireerd door marxistische theorie en de praktijk van de Russische Oktoberrevolutie 1917. Maar opstanden tegen een ongeliefde overheid bestonden zolang mensen in sociale verbanden met elkaar leven. Verzet tegen een groep, van binnen of buiten of samen, die controle uitoefent over anderen heeft heel verschillende vormen. Wij willen vanavond naar een bijzonder goed gedocumenteerde gebeurtenis kijken, namelijk de zogenoemde “Eerste Joodse Opstand”.

Was het een “opstand”, een “clash of cultures” of zelfs een “revolutie”? Welke aspecten brengt elk begrip naar voren? Vinden we die in de bronnen terug? Moeten we kiezen of kloppen ze allemaal? Wat dachten de mensen toen over deze gebeurtenis, acteurs van betrokken partijen, slachtoffers of profiteurs? Op basis van een bijna unieke hoeveelheid bronnen, zowel archeologisch als ook literair, zullen we het fenomeen “Joodse Opstand” benaderen en vragen: De Joodse Opstand – een Revolutie?

De lezing wordt voorafgegaan door de presentatie van de eerste lesbrief van de Zenobia Onderwijsreeks, waarmee wij beogen lesmateriaal dat de Oudheid in een breder perspectief plaats openbaar toegankelijk te maken voor docenten in het middelbaar onderwijs. In de eerste lesbrief, Olympus Extended, ontwikkeld door Hanna Hoogenraad en Bas Wagenaar, worden de Griekse godenwereld, religieuze architectuur en rituelen vergeleken met de Mesopotamische. Tijdens de presentatie worden Hanna en Bas geïnterviewd door Kristel Henquet, hoofdredacteur van de Onderwijsreeks.

Inschrijven voor de fysieke plaatsen en de livestream kan via de website van het Rijksmuseum van Oudheden. Bekijk hier ook het verdere programma van de Week van de Klassieken.

Rondleiding tentoonstelling Cobra en Noord-Afrika

Anton Rooskens, Afrika Symbolen, 1958, C/o Pictoright Amsterdam

Zaterdag 11 juni | 14:45 uur | Cobramuseum, Amstelveen

Op zaterdag 11 juni gaat Zenobia naar de tentoonstelling Cobra en Noord-Afrika in het Cobramuseum te Amstelveen. De tentoonstelling toont het werk van kunstenaars uit de twintigste-eeuwse Cobra-beweging die op verschillende manieren in aanraking kwamen met de kunst, cultuur en bevolkingsgroepen van Noord-Afrika en hiervan in hun werk blijk gaven. De rondleiding door de tentoonstelling start om 14:45 uur en is gratis voor aspirant donateurs van de stichting. Toegang tot het museum is op eigen kosten – toegang met museumjaarkaart is mogelijk. Ook bestaande donateurs zijn van harte welkom om zich aan te sluiten bij de rondleiding. Er zal na afloop van het museumbezoek een borrel zijn op een nader te bepalen locatie.

Bestaande en aspirant donateurs kunnen zich aanmelden voor de rondleiding door een mail te sturen naar acquisitie@stichtingzenobia.nl, met daarin het ingevulde incassoformulier indien van toepassing.

U kunt zich aanmelden als donateur van Stichting Zenobia vanaf 25 euro per jaar, voor een periode van vijf jaar. Lees meer over het donateurschap op onze website.

Justinianus en Theodora: Beeldenstrijd rond een laatantiek power couple

Update: de lezing zal alleen online te volgen zijn! Aanmelden kan via de link onderaan dit bericht.

Donderdag 17 maart | 20.00 – 21.30 uur | gratis deelname | online

De lange regering van keizer Justinianus (r. 527-565) en zijn echtgenote Theodora geldt als een van de meest dynamische, spectaculaire periodes van de Late Oudheid. Tijdens de heerschappij van dit fameuze power couple werden grote delen van het West-Romeinse rijk heroverd, verrezen indrukwekkende bouwwerken als de Hagia Sophia in Constantinopel en werd het monumentale Corpus Iuris Civilis gepubliceerd. Het paar was zich zeer bewust van het belang van een goede reputatie. Van prachtige kunst en architectuur tot hofceremonieel, massabijeenkomsten, lofredes en wetgeving: geen middel bleef onbenut om het keizerlijke imago luister bij te zetten. Justinianus en Theodora bevonden zich daarbij op het snijvlak van eeuwenoude klassieke tradities en laatantieke (christelijke) innovaties die de opkomst van het Byzantijnse keizerschap inluidden. Tegelijkertijd zijn weinig heersers uit de Oudheid zozeer verguisd als juist dit tweetal. De Anecdota van de eigentijdse auteur Procopius biedt een fraai staaltje antipropaganda waarin Justinianus en Theodora in scandaleuze en zelfs demonische tinten worden afgeschilderd. Hoe verliep de beeldenstrijd rondom dit keizerlijke paar en wat kunnen we daarvan leren over laatantieke propaganda?

Martijn Icks is universitair docent Oude Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en is gespecialiseerd in de politieke cultuur en machtsrepresentatie van de Romeinse keizertijd. Hij is de auteur van The Crimes of Elagabalus (2011) en co-editor van Character Assaassination throughout the Ages (2014) en het Routledge Handbook of Character Assassination and Reputation Management (2020). Zijn huidige onderzoek spitst zich toe op de zichtbaarheid en toegankelijkheid van keizerlijke macht, met name in de late oudheid.

De lezing zal online plaatsvinden om 20.00 uur op donderdag 17 maart 2022. Aanmelden kan hier. Houd onze website en sociale media in de gaten voor updates en de website van de Week van de Klassieken